Tekst en foto’s: Ellen van den Doel
De vraag die mij denk ik het vaakst gesteld wordt als het gaat om fotografie spullen aanschaffen is “welke filters moet ik kopen?”. En dat snap ik, toen ik ermee begon had ik ook geen idee. In dit artikel ga ik proberen uit te leggen wat mijn advies zou zijn.
Welke type filters zijn er?
Als we het over filters gaan hebben moeten we ook weten welke filters er zijn. Dat zijn er heel veel! In dit artikel ga ik mij richten op landschapsfotografie. Hieronder veel voorkomende filters.
- Grijsfilters (ND filters)
- Grijs verloop filters (gradueel filters)
- Polarisatie filter
- UV / beschermingsfilter
- Neutraal nacht filter
- Black Mist filter
Grijsfilters
Een grijsfilter wordt gebruikt om de sluitertijd te kunnen verlengen. Als het donker is buiten, dan is het niet moeilijk om een lange sluitertijd te behalen, maar overdag wel. Pas je dan een lange sluitertijd toe, dan is je foto overbelicht. Dit is niet te compenseren met je instellingen. Dus is er een grijsfilter nodig. Dit filter maakt het over het gehele beeld donkerder. Deze filters zijn er in verschillende variaties, die ieder een bepaalde hoeveelheid stops licht tegen houden. Je kiest voor een lange sluitertijd om een creatief effect te behalen. Zoals het verzachten van water, of het vervagen van wolken in de lucht. Afhankelijk van de hoeveelheid stops die een grijsfilter tegenhoudt kun je een bepaalde sluitertijd behalen. De lengte van de sluitertijd bepaald het creatief effect (veel of weinig beweging in bijvoorbeeld het water). Ook wordt dit bepaald door de aanwezige hoeveelheid licht. Maak je in december een foto tijdens een bewolkte dag (midden op de dag) heb je veel minder licht dan wanneer je de exacte dezelfde foto maakt op een bewolkte dag in juni. In december gebruik je dan misschien een 6 stop filter om aan een sluitertijd van 30 seconden te komen. In juni een 10 stop om aan dezelfde sluitertijd te komen. Schijnt de zon in december? Dan zal het daar minimaal de 10 stop worden, of zelfs 13 stop. Doe je dit in juni op een zonnige dag wordt dit eerder 16 stop. Dit voorbeeld laat zien dat je dus niet kunt zeggen welk grijs filter je moet kopen. Wil je aan de slag met de creatieve effecten van lange sluitertijden heb je er meerdere nodig. In mijn geval is dit (Kase filters), een 3, 6 en een 10 stop filter. Natuurlijk kan ik mij voorstellen dat dat een flinke uitgave is in een keer. Het filter waar je dan voor kiest, daar moet je het op dat moment mee doen en ben je gebonden tot de sluitertijden die dan haalbaar zijn. Heb je alleen een 6 stop filter dan kun je bijvoorbeeld in juni niet tot lange sluitertijden komen zoals die 30 seconden. Dan zit je eerder maximaal rond de 1 seconde.
Grijsverloop filter
Een grijsverloop filter is een hulpmiddel om de belichting voor de camera makkelijker te maken. Je herkent vast met bijvoorbeeld een zonsondergang dat de lucht veel lichter is voor de camera dan de voorgrond. Je krijgt of een goede lucht en een erg donkere voorgrond, of een te lichte lucht en een goed belichte voorgrond. Het histogram zit te ver uiteen (lees hier meer over het histogram). Een grijsverloop filter is voor de helft donker en de andere helft is gewoon transparant zonder verschil. Het donkere gedeelte plaats je voor de lucht. Hierdoor help je de camera een handje om het wel in een beeld goed te kunnen belichten. Er zijn fotografen die zeggen, die heb ik niet nodig, dat doe ik wel in de nabewerking. Ik gebruik ze wel fanatiek. Deze keuze zal ook je keuze in het filter systeem bepalen (lees verder hierover later in dit artikel). Mijn argumenten om wel een grijsverloop filter te gebruiken:
- Ik werk veel met lange sluitertijden en dus beweging in het beeld. Zou je dan werken met bracketing (HDR) dan is samenvoegen lastiger. Dit kan wel in Photoshop met het blenden van lagen d.m.v. maskers, maar in Lightroom zal dit lastiger zijn. Dit vraagt dus meer werk achteraf.
- Door het grijsverloop filter zie je in het veld al of de foto geslaagd is. Werk je met meerdere belichtingen, dan is het lastiger om dit goed te beoordelen in het veld (je moet de 3 belichtingen dan eigenlijk in je hoofd samenvoegen).
- Ik fotografeer met de techniek “expose to the right“. Ook al is het dynamisch bereik van de moderne camera’s groot, wanneer je veel donkere delen hebt zit hier toch minder kwaliteit in. Als je werkt zonder grijsverloop filter en met 1 belichting, dan zit het histogram in de uiterste waardes. Die donkere delen bevatten minder kleur informatie en bij oplichten komt hier eerder ruis tevoorschijn.
Er zijn verschillende varianten grijsverloop filters. Er is een verschil in hoe donker de bovenste helft is en er is een verschil in hoe de overgang is van donker naar licht. De meest voorkomende varianten zijn:
- Harde overgang
- Medium overgang
- Zachte overgang
- Reversed verloop (deel de donkere helft op in tweeën, dan is hiervan de bovenste helft iets lichter dan de onderste helft)
- Center verloop (alleen donker in het midden)
Polarisatie filter
Een polarisatie filter is een heel specifiek filter. Het kan reflecties weg filteren of juist versterken. Dit effect is niet na te bootsen in de nabewerking. Je kunt zo bijvoorbeeld beter door het wateroppervlak heen kijken. Ook heel belangrijk, bladeren van planten reflecteren ook licht. Door te polariseren maak je de kleuren beter zichtbaar. Let wel op dat een polarisatie filter bij een groothoek niet ideaal is. Dit door de weidse kijkhoek van een groothoek. Daardoor wordt niet het hele beeld egaal gepolariseerd. Dit is een filter wat je heel specifiek in moet zetten. Dus hij zit zeer zeker niet standaard op de lens. Ook houdt een polarisatie filter ongeveer 1 stop licht tegen. Dit is ook belangrijk om rekening mee te houden. Wat mij betreft een filter die standaard in de tas zou moeten zitten.
UV filter/ beschermingsfilter
In het analoge tijdperk was een UV filter echt nodig. Tegenwoordig digitaal niet meer. Daarom wordt hij nu vaak verkocht als beschermingsfilter. Wat mij betreft een onnodige aanschaf. Je plaatst een extra stukje glas voor de lens, vaak van mindere kwaliteit. Als ik geen filters gebruik, bescherm ik mijn lens met de zonnekap. In alle andere gevallen heb ik filters ervoor die wel een functie hebben (grijsfilter, verloopfilter, polarisatie, etc).
Neutraal nacht filter
Een neutraal nacht filter compenseert de lichtvervuiling in kleur. Hier heb ik al eerder een uitgebreid artikel over geschreven. Lees deze hier terug. Een filter die je heel specifiek aanschaft en een ander doel heeft dan de bovenstaande filters.
Black mist filter
Een black mist filter is een filter die een specifiek effect geeft. Het vermindert het contrast, verzacht de gefotografeerde objecten en maakt hooglichten zachter in uitstraling. Een filter die je niet als eerste zult aanschaffen.
Welke systemen zijn er?
We moeten namelijk niet alleen een keuze maken in welke filters, maar ook wel systeem. Dus hoe je het gebruikt en hoe het op de camera aangebracht wordt.
- Schroeffilters
- Variabele filters
- Circulair magnetisch systeem
- Voorzet systeem
- Magnetisch voorzet systeem
Schroef filter
Dit type filter is waarschijnlijk ook het meest bekend. De naam zegt het al, je schroeft hem direct op je lens.
Voordelen:
- Goedkoop
- Compact
Nadelen:
- Vaak van mindere kwaliteit (verschilt per fabrikant)
- Wisselen van filter is onhandig door het schroeven
- Meerdere filters tegelijk gebruiken is vaak niet mogelijk. Soms zijn ze wel te stapelen maar dan komen de randen in beeld.
- Je moet ze kopen gebaseerd op je grootste lensmaat, dan met step down ringen werken om ze passend te kunnen maken. Vaak koop je de maat die je op dat moment als lens hebt. Koop je in de toekomst een lens met een grotere lensmaat, dan passen ze niet meer.
- Verloop filters zijn niet handig in gebruik. Deze bestaan wel, maar de de overgang van licht naar donker zit dan altijd in het midden. Dat is in je foto niet altijd het geval.
Wat mij betreft voor de meeste situaties geen aanrader.
Variabele grijs filters
Deze schroef je ook op de lens. Het filter bestaat uit twee filters op elkaar. Door de ringen ten opzichte van elkaar te draaien kun je het grijsfilter donkerder of lichter maken.
Voordelen:
- Compact
- Allround
Nadelen:
- Eigenlijk is dit filter niet geschikt voor fotografie en het werken met lange sluitertijden. Dit filter is geschikt voor videomakers.
- Je kunt niet nauwkeurig het aantal stops bepalen.
- Gebruik je het filter op maximale stand, dan zie je een donkere X vorm in je foto.
- Het maximale aantal stop licht wat het tegenhoudt is niet heel hoog.
- De andere nadelen van het schroef filter.
Zeker geen aanrader voor fotografie met lange sluitertijden.
Magnetisch circulair systeem
Bij het magnetische circulair systeem zijn de filters ook rond, maar worden magnetische tegen de lens geplaatst. Hiervoor moet je eerst eenmalig een inlaid ring in de lens schroeven. Deze maakt het geheel magnetisch waardoor je heel snel kunt wisselen en werken. Een voorbeeld hiervan is het Kase Revolution systeem.
Voordelen:
- Compact
- Magnetisch (snel werken)
- Meerdere filters op elkaar mogelijk
Nadelen:
- Je moet ze kopen gebaseerd op je grootste lensmaat, dan met step down ringen werken om ze passend te kunnen maken. Vaak koop je de maat die je op dat moment als lens hebt. Koop je in de toekomst een lens met een grotere lensmaat, dan passen ze niet meer.
- Verloop filters zijn niet handig in gebruik. Deze bestaan wel, maar de de overgang van licht naar donker zit dan altijd in het midden. Dat is in je foto niet altijd het geval.
- Bij gebruik op een groothoek lens en meerdere filters gestapeld kun je iets last krijgen dat je de filter rand gaat zien in de hoeken. Om deze reden wordt vaak een maat groter geadviseerd dan je lens maat (zie de website van Kase voor de juiste advies maten per lens bij het Revolution systeem).
Een goede optie om aan te schaffen, als je niet van plan bent om te werken met grijs verloop filters. Let wel op dat je een merk koopt met hoge kwaliteit.
Voorzet systeem
Dit is het filter systeem waarbij gewerkt wordt met een houder die op de lens geplaatst wordt. In deze houder kunnen meerdere filters tegelijk gebruikt worden. De filters plaats je in sleufjes die op de houder zitten. Je plaatst hiervoor eerst een adapterring op de lens. Op de adapterring kan de houder. In de houder kun je alle typen filters tegelijk plaatsen. Een grijsverloop filter is hierin rechthoekig en kun je op en neer schuiven om zo de overgang van donker naar licht op de gewenste positie te plaatsen. Ook kun je bij veel merken het polarisatie filter bedienen via de houder door middel van een wieltje. Dit systeem werkt met vierkante grijsfilters en rechthoekige verloopfilters. Het is verkrijgbaar in 3 maten. Het 75 mm systeem is klein en echt geschikt voor kleine camera’s (zoals de Sony A6700). Het 100 mm systeem is de standaard, geschikt voor in principe alle camera’s en lenzen (die een schroefdraad hebben aan de voorzijde). Het 100 mm systeem is alleen niet geschikt voor de meeste groothoek lenzen met een bolle uitstekende front lens. Hiervoor is het 150 mm systeem. Mijn advies zou hierin zijn, heb je een kleine camera? Koop dan toch het 100 mm systeem als je in de toekomst mogelijk toch over gaat stappen naar een grotere camera met meer mogelijkheden. Het 100 mm systeem past door middel van verloopringen op de meeste lensmaten. Probeer het 150 mm systeem te ontwijken. Het is groot en daardoor ook duurder. Ik heb mijn groothoek lenzen zo uitgekozen dat het 100 mm systeem erop past. De adapterring kun je meestal laten zitten zodat je sneller kunt werken. Ieder merk heeft vaak een dop bijpassend bij de set die je op de adapterring kunt plaatsen.
Voordelen:
- Meerdere filter types tegelijk bruikbaar
- Past op iedere lens, geen risico dat het in de toekomst niet past bij een andere lens (mits geen bolle front lens)
- Verloop filter bruikbaar
- Afhankelijk van het merk, bruikbaar op groothoek zonder vignettering van het systeem zelf. Zoals bijvoorbeeld het Kase Armour systeem, dit werkt perfect op een groothoek.
Nadelen:
- Niet heel compact
- Door de ruimte tussen de filters in de houder kan er licht lekkage ontstaan
Een goede optie om aan te schaffen, zeker als je wilt werken met grijs verloop filters.
Magnetisch voorzet systeem
Ieder merk ontwikkeld zo zijn eigen verbeterpunten op het bestaande voorzet systeem. Kase heeft dit gedaan door het gehele systeem magnetisch te maken. Dit is erg handig, want het plaatsen van de filters in de sleufjes op de houder kon nog wel eens lastig zijn. Vooral eruit halen is een uitdaging, zeker als je bijvoorbeeld van grijsfilter wilde wisselen en het verloopfilter wilde laten zitten. Dit magnetische systeem heet het Kase Armour systeem. Het werkt nog steeds vergelijkbaar met het gewone voorzet systeem. Je schroeft eerst een adapterring op de lens. Deze ring is magnetisch. De houder kan hierna magnetisch geplaatst worden. Ook alle filters gaan magnetisch op de houder. Alle filters behalve het verloopfilters zijn nu circulair gemaakt. Hierdoor is er ook geen risico op licht lekkage. Het systeem kan ook compact gebruikt worden zoals het Revolution systeem. De circulaire filters kunnen ook direct op de adapterring geplaatst worden.
Lees hier meer over het Kase Armour systeem.
Lees hier meer over het verschil tussen het Armour en het Revolution systeem.
Voordelen:
- Meerdere filter types tegelijk bruikbaar
- Past op iedere lens, geen risico dat het in de toekomst niet past bij een andere lens (mits geen bolle front lens)
- Verloop filter bruikbaar
- Werkt perfect op een groothoek (voor de bolle front lens is het 1500 mm systeem nodig, maar bijvoorbeeld op de Laowa 12 mm en op de Nikon Z 14-24 is het systeem perfect te gebruiken)
- Geen licht lekkage risico
- Hoge kwaliteit
- Werkt snel door het magnetische systeem
Nadelen:
- Niet heel compact (kan wel compact gebruikt worden zonder de houder en zonder verloop filters)
Een zeer goede optie om aan te schaffen, zeker als je wilt werken met grijs verloop filters.
Kwaliteit
Als je al eens gezocht hebt op filters heb je vast ontdekt dat er een flink prijsverschil in kan zitten. Ook ben je misschien wel geschrokken van de prijs van sommige filters. Maar dit is niet voor niets, goedkoop is echt duurkoop in dit geval. Die hoge prijzen betekenen ook hoge kwaliteit. Nu zeg je misschien, dat ben ik niet waard, ik ga eerst ontdekken of ik het leuk vindt. Geloof me, dat is in dit geval echt zonde van je geld. Die goedkope filters zijn eigenlijk niet bruikbaar. Deze geven een enorme kleurzweem en scherpte verlies. Ook werkt het systeem niet zo goed zoals het zou moeten doen. Dus spaar nog even door. Of volg eens een workshop waarbij je filters kunt uitproberen. En anders heb je misschien wel een fotomaatje die al filters heeft en waar je een keer bij mee mag kijken. Ga je reviews lezen over een filter merk, let dan op de volgende eigenschappen:
- Scherpte
- Kleur neutraal
- Geen vignettering (van zowel glas zelf of het systeem)
- Niet gevoelig voor krassen of schade
- Betrouwbare optische dichtheid
- Coating (dit bepaald of er snel licht vlekken ontstaat en hoe waterdruppels van het filter rollen)
- Efficiënt werken
Een kwalitatief goed filter is van glas. Goede kwaliteit glas.
Hieronder een overzicht in hoe het zit met het aantal stops, ND en een optische dichtheid.
Mijn filters
Ik werk zelf al jaren met Kase filters en sinds de introductie van het Kase Armour systeem werk ik daarmee. De filters die ik mee neem in mijn tas zijn:
- 10 stop (ND 1000)
- 6 stop (ND 64)
- 3 stop (ND 8)
- Hard verloop 0.6
- Zacht verloop 0.9
- Polarisatie filter
Lees hier meer over mijn favoriete filters.
Leren fotograferen met filters en lange sluitertijden
Als je net gaat starten met het fotograferen kan dit best overweldigend zijn. Of je twijfelt of het wat voor je is en zou er meer over willen leren voordat je iets aanschaft. Volg dan eens een workshop lange sluitertijden bij ons. Wij werken samen met Kase filters en wanneer je zelf geen filters hebt kun je tijdens de workshop gratis gebruiken maken van Kase filters.
- Workshop lange sluitertijden met Karin (Zuid-Holland of Zeeland)
- Workshop lange sluitertijden met Ronald (Friesland)
- Workshop lange sluitertijden met Ellen (Zeeland)
- Online cursus filters en lange sluitertijden
Heb je nog vragen over de filters? Stuur ons een mail.
